İKİNCİ BÖLÜM:

MAHMUD ES’AD COŞAN’IN SOHBETLERİ

1. Hadis Dersleri

a. İskenderpaşa Camii Sohbetleri (1977-1997)

Mehmed Zâhid Kotku Hz. görevli oldukları İskenderpaşa Camii’nde, her pazar günü ikindiden sonra bir saat, cuma günleri öğleden önce 45 dakika Râmûzü’l-Ehàdis’ten hadis okuyup izah ederdi. 1977 yılının ilkbaharından itibaren bu dersler Mahmud Es’ad Coşan tarafından yapılır oldu.

Coşan, o yıllarda Ankara’da oturuyordu. Her hafta sonu İstanbul’a geliyor, pazar günkü hadis dersini yapıp geri dönüyordu. Tatillerde ve müsait zamanlarında cuma namazından önce de sohbet ettiği olurdu. Önemli bir mâni olmadıkça, bu böyle devam etti.

13 Kasım 1980’de Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin vefatından sonra da İskenderpaşa’daki dersler aynen devam etti. Hac veya başka bir seyahat nedeniyle yurtdışında olduğu zamanların dışında önemli bir aksama olmadı. 1997 Mayısında yurtdışına çıkıncaya kadar bu böyle devam etti,. İskenderpaşa’daki son sohbeti 4 Mayıs 1997 pazar günü oldu.

Coşan, derse besmele ve hamdele ile başlardı. Arkasından, “Kitapların en efdali Allah’ın kitabıdır, yolların en faziletlisi Peygamber SAS’in yoludur. Sonradan uydurulan şeyler bid’attir. Her bid’at dalâlettir. Her dalâlet ve dalâlet sahibi cehenneme gider.” anlamındaki Arapça giriş cümlelerini söylerdi. Sonra, sıradaki ilk hadisin Arapça metnini okurdu.

Ondan sonra okunan kitap hakkında kısa bilgi verir; hadislerin okunmasına ve izahına geçmeden önce, başta Peygamber SAS Efendimiz olmak üzere cümle enbiyânın, evliyânın, sülehànın; sâdât ve meşâyih-i kiramın ruhları için; kitabın müellifinin ve bu kitabın içindeki hadis-i şeriflerin bizlere

kadar ulaşmasında emeği geçmiş olan ulemânın, râvilerin ruhları için; caminin bânisi İskender Paşa’nın ruhu için; bu hadis-i şerifleri dinlemek üzere oraya gelmiş olan kimselerin ahirete irtihal etmiş olan cümle yakınlarının ruhları için ve Mehmed Zahid Kotku Hazretleri’nin ruhu için, bir Fâtiha, üç İhlâs-ı Şerif okunmasını isterdi.

Daha sonra, sıradaki hadis-i şerifin Arapça metnini okuyup, kelime kelime izahına geçerdi. Konuyla ilgili ayet-i kerimeler ve diğer hadis-i şeriflerle meseleyi bir güzel açıklardı. Sade ve anlaşılır bir Türkçe kullanırdı. Konunun iyi anlaşılması için misaller, hatıralar anlatır; şiirlere, Farsça ve Arapça beyitlere yer verirdi.

Coşan, ilk yıllarda her sohbette 8-10 hadis-i şerif okuyup izah ederdi, sohbet süresi bir saati geçmezdi. Son yıllarda bu sayı 3’e kadar düşmüş, izah için daha çok vakit ayrılmış, sohbet süresi bir saati biraz aşmaya başlamıştı.

Sohbetin sonunda mutlaka Hatm-i Hàcegân yaptırırdı. Bazen, intisab etmek isteyenler için zikir dersi tarifi yapardı. Eğer vakit

müsaitse, küçük notlarla soru gönderenlerin sorularına cevap verirdi.

Sohbetlere öncelikle gençler, öğrenciler, okumuş kimseler gelirlerdi. Fakat her yaştan ve her kesimden insana rastlamak mümkündü. Zamanla ilgi arttığı için, caminin etrafındaki evler satın alınarak cami genişletilmiş; hanımların ve erkeklerin sohbetleri takip edebilmesi için mekânlar yapılmıştır.

İskenderpaşa Camii’ndeki sohbetler, ilk yıllardan beri teyp ile tesbit edilmiştir. 1987’den sonra görüntülü video kayıtları yapılmıştır. Coşan’dan kaydedilmiş İskenderpaşa hadis dersi sayısı, toplam 431 adettir.

b. Ankara Özelif Camii Sohbetleri (1982-1996)

Coşan, Mehmed Zâhid Kotku Hz. vefat edip, irşad görevi kendisine intikal ettikten sonra, Ankara’da da hadis dersleri başlattı (1982). İlkönce çarşamba günleri evinin yanındaki Muradiye Camii’nde, daha sonra perşembe akşamları Özelif Camii’nde hadis dersi yapmaya başladı. Bir ara cumartesi günleri yapıldı. Emekli olup da Ankara’dan ayrıldıkları 1987 yılına kadar bu dersler devam etti. 1987’den sonra ise, her ayın ilk perşembe akşamı Ankara’ya gelip, bu hadis derslerini ayda bir yapmaya devam etti.

c. Sapanca Sohbetleri (1987-1989)

Coşan emekli olduktan sonra Sapanca’ya yerleşmiştir. Orada oturdukları yıllarda (1987-1989), evinin yakınındaki Yüzevler Camii’nde cumartesi günleri, ikindiden sonra Muhtâru’l-Ehàdîs

isimli kitaptan hadis dersleri yapmıştır.

Muhtâru’l-Ehâdîs kitabı muteber hadis kitaplarından seçilmiş ve ilk harflerine göre alfabetik olarak sıralanmış bin dört yüz kadar hadis ihtivâ etmektedir. Mısırlı alim Seyyid Ahmed el- Hâşimî (1878-1943) tarafından hazırlanmıştır. Türkçe’ye muhtelif tercümeleri yapılmıştır.

d. Anadolu’da Sohbetler

Coşan, Türkiye’de bulunduğu 1980-1997 yılları arasında sık sık Anadolu’da seyahatler yaparlardı. Gittikleri illerde, uygun camilerde, halka açık hadis dersleri yapmıştır. Eskişehir, Bursa, İzmir, Antalya, Adapazarı, Konya, Edirne gibi illerde sohbetler yapılmıştır.

e. Ev Sohbetleri

Doğum, ölüm, düğün, sünnet vs. gibi sebeplerle ziyaret ettiği evlerde; kahvaltı vs. gibi sebeplerle ziyaret ettiği öğrenci evlerinde mutlaka yarım saat - 45 dakika civarında bir hadis sohbeti yapardı.

2. Tabakàtü’s-Sùfiyye Dersleri

Ebû Abdi’r-Rahmân es-Sülemî, Hicrî 330 yılında Nişapur şehrinde doğmuş, hicrî 412 yılında yine aynı şehirde vefat etmiştir. Çok büyük bir alim, çok meşhur bir sòfîdir.

Tabakàtü’s-Sùfiyye, Sülemî’nin ilk sûfilerden yüz tanesinin hayatını ve sözlerini kaydettiği eseridir. Coşan, eserin Arapça aslını okuyup izah ederek, herkese açık sohbetler yapmıştır. İlk sohbet 2 Aralık 1991 cumartesi günü akşamı İstanbul’da, Eyüp’te, Mustafa Selâmi Efendi dergâhında yapılmıştır. Daha sonraki

yıllarda İstanbul’un Anadolu yakasında muhtelif camilerde yapılmıştır.

Bu sohbetler Coşan’ın İstanbul’da olduğu zamanlarda, cumartesi akşamları yapılmıştır. 1997’de yurtdışına çıkıncaya kadar devam ettirmiştir. Toplam 90 sohbet yapmıştır. Son sohbet,

12 Ekim 1996 günü Söğütlü Çeşme Camii’nde yapılmıştır.

Tabakàtü’s-Sùfiyye’nin 174. sayfasına, Ebû Osman Hîrî’ye kadar gelinmiştir.

3. Cuma Sohbetleri

Cuma Sohbetleri, Coşan’ın Ak-Radyo’da cuma günleri yapmış olduğu hadis sohbetleridir. Bu sohbetler, 31 Mart 1993’te başlayıp, vefatından önceki son cuma günü olan, 2 Şubat 2001’e kadar devam etmiştir. Sekiz yıl içerisinde toplam 313 adet sohbet

yapılmıştır. Sohbetler daha sonra yazıya geçirilip, tarih sırasına göre düzenlenerek, Hazineden Pırıltılar adı altında, 550’şer sayfalık büyük boy 9 cilt kitap haline getirilmiştir. Cuma Sohbetleri, 2003 yılında kitap haline getirilmiş olmasına rağmen henüz yayınlanmamıştır.

Cuma Sohbetleri, Ak-Radyo’da cuma günü sabah 10.15’te ve tekrarı akşam 21.00’da yayınlanmaktaydı. Coşan’ın çoğunlukla seyahatte olması nedeniyle Ak-Radyo stüdyolarına uzak yerlerde yapılmakta, bunun için de perşembe akşamı veya cuma sabahı telefonla kaydedilmekteydi.

Coşan, genellikle sohbetin başında, bulunduğu yerlerden bahseder, böylelikle dinleyicilerin dünyanın çeşitli yerleri hakkında bilgi edinmelerini sağlar, âdetâ onlara dünya seyahati yaptırırdı.

Sohbetler, ekseriyetle 40 – 50 dakika civarında olurdu. Bazen hadislerin izahı uzun sürer, sohbetin süresi bir saate kadar uzardı. Sohbetin yapıldığı ortam, Coşan’ın sağlık durumu,

zamanın darlığı gibi durumlar sohbetin süresini etkilerdi.

İlk zamanlar sohbetlerin konularını önceden tesbit eder, konuyla ilgili hadisleri seçerek açıklamaları konu bütünlüğü içerisinde yapardı. Bunu sohbetin başında, “Size bu konuşmamda beş hadis-i şerif okumayı tasarladım. Hayırlısıyla, Allah nasib ederse, onları size anlatacağım.” gibi ifadelerle belirtirdi.

Daha sonraları, özellikle 28 Şubat 1997’den sonra yapılan sohbetlerde ise genelde Râmûzü’l-Ehâdîs’ten kura ile bir sayfa açılır, oradaki hadisler okunurdu. Kur’a ile seçilen hadisler umûmiyetle farklı farklı konuları içerir, böylece bir sohbette birkaç konu birden anlatılmış olurdu.

Kandiller ve bayram günleri gibi bazı özel günlerde, günün anlam ve önemine dair hadisleri seçip okur, günün ihyâsı için yapılabilecek çalışmalardan bahsederdi. Doğal afetler, ölüm, savaş, yaz tatili, okulların açılması, kapanması gibi güncel olaylar da sohbetlerin konularını belirlerdi. Sohbetin yapıldığı gün için önemli olan bir olay varsa, o olay hakkındaki hadisler derlenir, açıklamalar o doğrultuda yapılırdı.

Bazen hadisin râvîsi, sohbetin konusunun belirlenmesinde etkili olurdu. Coşan, özellikle Hz. Ali’nin rivâyet ettiği hadisler geldiği zaman, Hz. Ali ve Alevîlik hakkında açıklamalar yapardı. Ayrıca başta Ebû Eyyüb el-Ensârî olmak üzere diğer sahâbî râvîlerin hakkında da açıklamalarda bulunurdu.

Coşan’ın ilk yaptığı cuma sohbetinin (31 Mart 1993) konusu; “İyiliği Emretme, Kötülüğü Engelleme Görevi” olmuştur. Bu sohbetin ilk hadisiyle beraber yaptığı açıklamalarda, öncelikle, müslümanların İslâm’ı doğru öğrenmesi ve öğretmesi konularına değinmiş, bunların yanında müslümanların kötülüğü engelleme gibi bir görevinin de olduğundan bahsederek, İslâm’ın bireysel ve toplumsal yönüne değinmiştir. Konuyu destekler mahiyette okuduğu ikinci hadiste ise, hayra ve şerre çağıran kimselerin alacağı karşılıklardan bahsederek sohbetini sona erdirmiştir.

Son yaptığı sohbet (2 Şubat 2001) ise ahiretin önemi hakkında olmuştur. Bu sohbette, evinde misafir olduğu kimseye kura ile açtırdığı hadisleri okumuştur. Coşan, okuduğu ilk hadisle beraber ahiretin hayrından başka bir hayır olmadığı konusundan bahsetmekte ve ahireti kazanmanın yollarını şöylece

özetlemektedir: “İbadetleri yapacaksınız, günahlardan kaçacaksınız, ahlâkınızı güzelleştireceksiniz.” Hadisin ikinci bölümünde Hendek savaşında sıkıntı çeken müslümanlara Peygamber SAS’in yaptığı duadan bahsedilmiş ve onlara, bu dünyada sıkıntı çekilebileceği ama önemli olanın ahiret hayatı olduğu vurgulanmıştır. Peygamberimizin Hz. Ali’ye yaptığı duadan bahseden ikinci hadisi açıklarken, Hz. Ali’nin kişiliğinin, meziyetlerinin ve Peygamberimize olan yakınlığının üzerinde durmuştur. Üçüncü hadisle birlikte ise Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’i sevmenin öneminden bahsederek sohbetini bitirmiştir.

Coşan, sohbetlerine selâm vererek başlar ve dua cümleleriyle devam ederdi. Genellikle sohbetlerin mukaddimesi şöyle olurdu:

“Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llàhi ve berekâtühû!.. Aziz ve sevgili izleyiciler ve dinleyiciler! Allah’ın selâmı, rahmeti, bereketi, her türlü ikrâmı, ihsânı cümlenizin üzerine olsun... Sevdiklerinizle beraber, Allah sizi dünyada ve ahirette mes’ud ve bahtiyar eylesin...”

Selâm ve duanın ardından, çoğu zaman bulunduğu yeri tasvir eder, yapmış oldukları hizmetler ve faaliyetler hakkında bilgiler verirdi. Daha sonra, izahını yapacağı hadis metninin öncelikle tamamını okur, bazen metni okumadan önce, bazen de metni okuduktan sonra, hadislerin konusu hakkında genel bilgiler verirdi.

Mukaddime niteliğinde yaptığı açıklamalardan sonra, okuyacağı hadislerin bulunduğu eserler ve hadislerin sıhhati konusunda mâlûmat verirdi.

Cuma Sohbetleri’nde, umûmî olarak hadisleri Râmûzü’l- Ehâdîs’ten okurdu. Fakat bazen farklı eserlerden de okuduğu olurdu. Farklı eserlerin okunmasında, Coşan’ın seyahatler esnasında kütüphanesinden uzak olmasının etkisi büyüktür.

Sohbetlerinde genellikle üç hadis okur, hadislerde anlatılanlarla günümüz arasında irtibat kurarak ülkemizi ve insanımızı ilgilendiren güncel konulara temas eder ve açıklamış olduğu hadisler doğrultusunda bu gün yapılabilecek çalışmalardan bahsederdi.

Coşan, sohbetlerinin sonunda, anlattığı konuyla ilgili dualar yapardı. Bu dualar genellikle sohbetin özeti mahiyetinde olurdu.

Sohbetlerini dua cümleleri ve ardından selâmlama ile bitiren Coşan, umumiyetle, “Allah-u Teàlâ Hazretleri iki cihanda cümlenizi aziz ve bahtiyar eylesin... Cennetiyle cemâliyle müşerref eylesin... Aziz ve sevgili izleyiciler ve dinleyiciler, es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llàhi ve berekâtühû!..” şeklinde bitiyordu. Fakat son sohbetinde (2 Şubat 2001) selamlamak yerine, sohbetini uzunca dua ederek ve “el-Fâtihah!” diyerek bitirmesi, sanki yapmış olduğu bu sohbetin, son sohbeti olduğunu bildiği intibaını uyandırmaktadır.

Cuma Sohbetleri’nin tekrarları hâlen Akra FM’de Cuma günleri sabah ve akşam olmak üzere yayınlanmaktadır. Böylece radyo ve internet aracılığıyla dünyanın her yerine ulaşmaktadır.

4. Tefsir Sohbetleri

Coşan, kırk yılı aşan hocalık hayatı boyunca (1960-2001) muhtelif camilerde ve toplantılarda dînî konuşmalar yapmakta

idi. Zaman zaman tefsir dersleri de yapmakla beraber, bu konuşmalar daha çok hadis-i şeriflerin okunması ve izah edilmesi tarzında oluyordu. Son yıllarında, bu hadis sohbetlerine ilâve olarak, Ak-Radyo’da tefsir sohbetlerine başladı (29. 09. 1998). Bu sohbetler bir saat kadar sürüyordu ve salı akşamları radyodan yayınlanıyordu. 4 Şubat 2001 günü elim bir trafik kazası sonucu vefat edinceye kadar devam etti.

Coşan bu sohbetlerinde İbn-i Kesir tefsirini takip ediyordu. Zaman zaman Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır tefsirinden ve İsmâil Hakkı Bursevî Hazretleri’nin tefsirinden nakiller yaptığı da oluyordu. Fâtiha’dan başlayıp, sırayla her sohbette birkaç ayet okuyup izah ederek sohbetlerini sürdürüyordu. 30 Ocak 2001 günü yaptığı son tefsir sohbetinde, Bakara Sûresi’nin 224. ayetine kadar gelmişti.

Sohbetlerde, önce o gün izah edilecek ayet-i kerimelerin metinleri okunuyor, kısaca meali veriliyor. Sonra ayetlerin sebeb-i nüzûlü hadis-i şeriflerle izah ediliyor. Ondan sonra, ilgili diğer ayetlerle ve hadis-i şeriflerle ayeti kerimelerin açıklaması yapılıyor. Ashabdan, tabiinden görüşler naklediliyor. Sohbetin sonunda da, çıkartılacak dersler anlatılıyor ve günümüzde neler yapmamız gerektiği hakkında tavsiyelerde bulunuluyor.

Toplam 108 adet tefsir sohbeti mevcuttur.

5. Hac ve Umre Sohbetleri

Coşan’ın hac ve umre dolayısıyla Medine’de ve Mekke’de bulunduğu zamanlarda yaptığı sohbetlerdir. Daha çok hac ve umrenin nasıl yapılacağı ile ilgilidir. Hac ve umrede dikkat edilmesi gerekenler yeri ve zamanı geldikçe anlatılır. Cemaatin mebrur bir hac yapması için tembihlerde bulunulur.

Bu sohbetler, çok zaman hacıların ve umrecilerin kaldığı otellerde, Mina’da, Arafat’ta yapılmıştır. Bunların bir kısmı “Haccın Faziletleri ve İncelikleri” adı altında kitap olarak yayımlanmıştır.

6. Gurbet Sohbetleri:

Coşan’ın yurtdışında bulunduğu zamanlarda, özellikle 7 Mayıs

1997 günü Türkiye’den ayrıldıktan sonra gurbet ellerde; Avustralya, Almanya, İsveç, İngiltere, Hollanda ve ABD’de yapmış oldukları sohbetlerdir.

Avustralya’da sabah ve yatsı namazından sonra, çeşitli camilerde yaptıkları hadis ve tefsir sohbetleri, İsveç’te son Ramazan ayı boyunca yaptıkları konuşmalar, aile eğitim toplantılarında yaptıkları konuşmalar ve konferanslardan oluşmaktadır.

Bu konuşmalar, Ak Radyo’da “Gurbet Sohbetleri” adı altında yayımlanmıştır.

7. Kandil ve Bayram Konuşmaları

Mevlid, Regaib, Berat, Mirac ve Kadir gecelerinde, Ramazan ve Kurban bayramlarında camilerde veya Akra’da yapılan konuşmalardır.