08. HOCAMIZ’DAN HATIRALAR
Prof. Dr. Mahmud Es’ad COŞAN
a. Hocamızın Heybeti
Hocamızın, SAS Efendimiz’e ne kadar benzediğini, hadis kitaplarını, hadis-i şerifleri okudukça anladım. Her halinde Rasûlüllah Efendimiz’e ne kadar benzemiş diye sevgi ve takdir duydum. Yani önce tanıdım, sonra hadisleri okudum. İlâhiyata asistan olarak gittim, doçent oldum, profesör oldum da; okudukça Rasûlüllah Efendimiz’e ne kadar benzediğini anladım.
Hocamız çok halim selim bir insandı, çok yumuşaktı. Evde lokum gibiydi, çok tatlı bir insandı; hiç kızdığı, kötü söz söylediği yok gibiydi. Biraz da latîfeciydi, Vâlide Hanım rahmetliye şaka yapardı. Evde tatlı, yumuşak, sevimli bir hava olurdu. Kitaplarda okudum: “Rasûlüllah Efendimiz biraz şakacıydı.” diyor; aynen öyle yapmış.
Şimdi, bu kadar yumuşak bir insan olan Hocamız, şu minbere çıktı mı, vallàhi başımızı kaldırıp yüzüne bakmaya korkardık. Çünkü celâllenirdi orda... Böyle bangır bangır bağırırdı; kubbe sallanır gibi, duvarlar sallanır gibi olurdu.
Bir keresinde bir bayram gününde hatırlıyorum, bir adam geldi. Hocamız’ı tanımıyor tabi, bayram günü gelmiş bayram günü cemaati; başka zaman camiyi, hocayı bilen bir insan değil... Hocamız vaaz veriyor... Bayram namazı vakti olmamış, sabah namazı kılınmış, konuşma yapıyor Hocamız...
“—Hoca, hoca!” dedi kapıda, “Konuşmayı kes de namazı kıldır!” dedi, yâni ukelâlık etti.
Bu caminin imamı var, müftülüğün tâlimatı var, namazın vakti var... Cemaati üzmemek, fazla bekletmemek bizim prensibimiz, biz de biliyoruz o kadarını...
“—Hoca hoca, lafı çok uzatma da namazı kıldır!” deyince; Hocamız konuşmayı kesti, yürüdü minbere çıktı. Halbuki bayram namazı kılınacak, minbere öyle çıkılacak. Vallàhi yürüdü, minbere çıktı namazdan önce... Öyle bir hutbe îrad etti, öyle bir bangır bangır konuştu ki, sanıyorum o adam kaçmıştır. Barınamamıştır oralarda, kaçmıştır. Çok şiddetli konuştu.
Düşündüm: “Bu kadar yumuşak insan, niye bu kadar sert bir reaksiyon gösterdi?” Şu bakımdan diye karar verdim: Adam Hocamız’ı tanımıyor; Hocamız şeyh midir, evliyaullahdan bir kimse midir bilmiyor. Ama halktan bir fert olarak hocalara karşı saygısız... “Hocalar nedir? İşte maaşını verirsin, öne geçer, sarığı giyer, cübbeyi giyer...” diye düşünüyor. “Hoca hoca! Çok konuşma, kıldır namazını!” diyor. Sanki hoca onun memuru...
Halbuki hoca önder demek, lider demek... Yani senin hizmetçin değil ki... Allah’ın yolunda hakkı söyleyecek. İcâbında seninle kavga eder, ters çıkar.
Tabii, bir talihsizlik; hocalar keşke hep zenginlerden olsa da hiç maaş almasa... Hattâ maaşını cemaate verse... Ama dinî tahsil yapıyor, bir mesleğe giriyor. Başka bir kazancı olmadığı için, başka bir şeyle uğraşamayacağından, evlerinde aç açık kalmasın, çoluk çocuğu da sıkıntı çekmesin diye, Osmanlı zamanından beri din görevi yapan kimselere, beytülmal-i müslimînden, hazine-i hümâyundan pay verilmesi uygun görülmüş.
Şimdi, hocaya karşı saygısızlık olur mu? Yani öğretmene saygısızlık olur mu? Hatırlıyorum ben, Evren Paşa gitmiş birisinin elini öpmüştü; o kadar yaşına rağmen, reisicumhur olmasına rağmen, hocam diye... Bizim töremizde hocaya karşı saygı sonsuzdur. Reisicumhur bile olsa karşısında saygı gösteriyor, elini öpüyor.
Cami hocası mektep hocasından daha önemli... Mektep hocası dünyevi bilgi öğretiyor; cami hocası —hele şeyh ise, mürşid-i kâmil ise— ahiret yolunu öğretiyor, cennetin yolunu öğretiyor, ma’rifetullahı öğretiyor.
Adamın hiç bir şeyden haberi yok... Sen kimsin yâhu? Hangi meslekten olursan olsun, bir kere müdahale etme hakkı yok, böyle kaba bir şekilde konuşmaya da hakkı yok! Ama, esas itibariyle hocayı hakir görüyor.
Hasılı, Hocamız tahminime göre o zaman onun için celâllenmişti; hocalık müessesesini savunmak için... Yoksa sabrederdi, biliyorum çok şeylere sabrederdi. O ihvânın cahilliklerine, cahil muamelelerine çok sabrettiğini biliyorum.
Sonradan hadis kitaplarında okudum; o zamana kadar okumamıştım, insan okudukça yeni şeyler öğreniyor. Diyor ki hadis kitaplarında, işte şu benim okuduğum kitapta:
“—Peygamber SAS Efendimiz minbere çıktığı zaman, at üstündeki bir başkomutan kadar celâlli olurdu.”
Haaa bak, Hocamız’ın minberdeki celâlini anladım. Aşağıdaki cemâline mukabil, minberdeki celâlini anladım. Hadis-i şerife uygun...
Bu misâlleri şu bakımdan veriyorum: Bizim ahlâkımız ahlâk-ı Muhammedîye uygun olacak. Ahlâk-ı Muhammedî’ye heves
edeceğiz. Peygamberimiz gibi olmaya gayret edeceğiz.
Peygamber Efendimiz’i görünce adam ne diyor; kendisi daha müslüman değil, ama âlim, gün görmüş insan... Şöyle bir bakıyor:
“—Bir de ne göreyim! Baktım ki, yüzü hiç öyle yalan söyleyecek bir insan yüzü değil, pırıl pırıl...”
Muhammed el-emîn, güvenilen Muhammed... Bizim de öyle olmamız gerek!
Hz. Ali Efendimiz diyor ki:
“—İlk gören Peygamber Efendimiz’in karşısında titrerdi, korkardı; heybetliydi çünkü... Peygamber Efendimiz’in heybeti vardı.”
Hocamız da öyleydi. Hocamız uzaktan dev gibi görünürdü, dağ gibi görünürdü. Bir arkadaş anlatıyor —bakanlık yapmış bir kimse:
“—Dağ gibi görünüyordu. Yanına gittim baktım, benden bile kısaydı.”
Şöyle yanında durmuş, omuzu daha aşağıda ama; Hocamız dağ gibi görünürdü, muhteşem heybetli görünürdü... Şu kapıdan girmez gibi görünürdü, mehâbeti vardı. O da Peygamber Efendimiz’e benzemesinden...15
b. Tekkemizin Bereketi
Bu tekkenin bereketi var... Mübarek bir yer burası... Belki dünyanın etkin merkezlerinden birisi burası... Büyüklerin himmeti var burada, ruhâniyeti var...
Hocamız evliyâullahın çok büyüklerinden... Zamanında bilen bildi, bilmeyen bilmedi. Aleyhinde bile konuşan oldu ama, kerametleri silindir gibi ezip geçti. Herkese sorsan, nelerini biliyorlar, nelerini görmüşler!
15 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Hadis Dersi, 24.04.1993, İskenderpaşa Camii, İstanbul.
Bak ben çok aciz bir kardeşinizim... Hiç beni tanımadan, hiç İskenderpaşa’yı bilmeden, rüyada “İskenderpaşa Camii’ne gideceksin, oradaki filânca hocadan ders alacaksın!” denilen ve elinde adresle gelip benden ders alan kardeşlerimiz var...
Onun için kalbinizi temiz bir kalp yapmağa gayret edin! Şekil, merasim önemli değil...
Gümüşhaneli Hocamız diyor ki:
“—Bizi seven, bizim kitaplarımızı okuyan bizdendir.”
Bu bir gönül bağıdır, esas itibariyle böyledir. Fakat aynı zamanda, Peygamber Efendimiz’e bağlılık gibi bir bağlılık olduğu için, biraz daha yakın bir tanışma halinde olması temenni edilir.16
c. Hocamızın Vasiyetleri
Hocamız Rahmetullàhi Aleyh, mektup adı altında böyle çerçeveletip duvarlara asılan, nasihatlarımdır filân diye böyle şeyler bastırıp gönderirdi. Birkaç tane vardır böyle Hocamız’ın mektubu... Eski ihvânımızın misafir odalarının duvarlarında asılıdır. Selâm ile başlar, yirmi otuz nasihati böyle ifade eder. Hattâ en son mektubunu ben kaleme aldım yatakta iken...
Hocamız, vefatından bir sene önce ameliyat oldu, hasta yatıyordu.
“—Abdülhâlik-ı Gücdevânî Hazretleri’nin nasihatlerini bir tanzim eyle Es’ad!” dedi.
Ben de tanzim eyledim, yâni Abdülhàlik-ı Gücdevânî Hazretleri’nin risâlesindeki sıradan ayrı bir sıraya soktum, konuları yanyana getirdim. Onun sözlerini, böyle konuşma üslûbu içinde söylediği şeyleri düzenledim, bir levha haline getirdim.
“—Oku!” dedi.
Yatarken dinliyordu. Okudum.
“—Güzel! Şuraya da şunu ilâve et, buraya bunu ilâve et!” dedi.
Şimdi ben edebiyatçıyım, metin neşri anlayışı ile diyordum ki:
16 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Güncel Meseleler, c.2, s. 186, Seha, İstanbul 1995.
“—Abdülhâlik-ı Gücdevânî Hazretleri’nin nasihatleri arasına niye nasihat sokuyor Hocamız? Niye nasihatin arasına şunu da yaz diyor, metnin asliyetini niye bozuyor?” diye düşünüyordum. Anlayamıyormuşum ki, kendi nasihatini, kendi vasiyetini hazırlatıyormuş bana...
Yâni, vefatından sonra kendisinin arkasından vasiyeti kalsın diye vasiyet ediyor ama; makàmı yüksek olduğundan, tevâzuu emsâlsiz olduğundan, “Benim nasihatlarım, vasiyetlerim şudur.” demiyor da, Abdülhàlik-ı Gücdevânî Efendimiz’in nasihatlerini nasihat olarak yazıyor. Ama arasına kendisi de, “Şu cümleyi ilâve et, bu cümleyi ilâve et!” diyerek, bu zamana uygun, sizlere bizlere uygun bazı cümleleri ekliyor.
Sonradan anladım; o sene vefatı olunca, o zaman anladım vasiyet olduğunu... Çünkü, ben Hocamız’ın yüz otuz-yüz kırk yıl yaşayacağını sanıyordum. Kafkaslılar çok yaşar, o da Kafkasya’dan göçmüş gelmiş. Bize de latîfe ederdi, benim mahdumum Nureddin’in torununu göreceğini söylerdi. Yâni,”Şunun torununu görsem, başka bir şey istemem!” filân derdi. Ben de sanırdım ki, hakîkaten bizim Nureddin evlenecek, onun çocuğunun çocuğu olacak... Hocamız uzun sene yaşayacak, onu görecek diye beklerdim.
Acizâne, ben evlendiğim zamandan beri, “Evlâdım, benim yerime sen geçersin!” diye de söylerdi. Ben de o zamana kadar kendim yaşlanırım diye düşünürdüm. Sekseni mi bulurum, doksanı mı bulurum diye tasavvur ederdim. Onun için anlayamadım onun vasiyet olduğunu... Ölmesini istemediğimizden, öleceğini düşünmüyorduk.17
d. Hocamızın Nezaketi
Hocamız’ı yakından tanıyanlar bilirler, Hocamız doğrudan doğruya, “Şunu şöyle yapın!” diye emir buyurmazdı. “Şunu şöyle
17 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, 26.05.1990, İstanbul + Avustralya Sohbetleri, c.1, s.265, Seha, İstanbul 1992.
yapsanız nasıl olur acaba?” diye soru sorar gibi söylerdi. Soru sormuyor aslında, öyle yapılmasını istiyor ama, “Yok Hocam, öyle
yapmayalım böyle yapalım!” denilince, “Eh, pekiyi...” derdi.
“—Arkadaşlık pekeyi demekle kaimdir.” diye bir de sözü var mübareğin... Levhaya yazmışlar.
Koca şeyh efendi, müridi: “Yok öyle yapmayalım, böyle yapalım!” deyince, “Pekiyi” derdi, mesele biterdi. Yâni emir vermemek, azdırtmamak, saptırtmamak, ayağını kaydırtmamak, üstüne varıp da kuyuya düşürttürmemek önemli... Yönetmek bir sanattır. Yönetmek zorluk ve zorbalıkla olmuyor.18
e. Arkadaşlığın Sırrı
Hocamız rahmetullàhi aleyh, cennetmekân... O biraz halk konuşmasıyla konuşmayı da severdi. Derdi ki:
“—Arkadaşlık pekeyi demekle kàimdir!”
Yâni biz “iyi” diyoruz şehir telaffuzunda; onlar “eyi” diyorlar. Anadolu’da birçok yerde de “eyi” telaffuz edilir. Konyalılar da, “Gonya” derler, “guzu” derler. Bu telaffuz farkları fıkralarda sevdiğimiz şeyler...
Arkadaşlık pekeyi demekle; yâni, “Tamam, pekâlâ, olur, pekiyi...” demekle kàimdir. Mâdem arkadaşsın, arkadaşına muhalefet etmeyeceksin!
Hattâ Hocamız derdi ki:
“—Bir arkadaş bir arkadaşa, ‘Kalk gidelim!’ dese, arkadaşı da ‘Nereye gidiyoruz?’ dese; arkadaşlığa uymaz!” derdi.
Pazarlık mı yapacaksın arkadaşınla? Pazarlık yapacaksın; beğenirsen gideceksin, beğenmezsen gitmeyeceksin... O zaman sen arkadaşına uymuyorsun ki, sen kendi keyfini yapıyorsun. Çünkü,
beğendin gittin; beğenmeseydin, gitmeyecektin... Beğenmesen bile gideceksin, arkadaşın hatırı için... Bizim arkadaşlık anlayışımız böyle...
Şimdi ben bir arkadaşımın evinde kalıyorum. Param var
18 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Güncel Meseleler, c.1, s.218, Seha, İstanbul 1994.
cebimde; burada çok güzel bir yerde, güzel bir odada kalabilirim, daha da rahat edebilirim. İstediğim lokantada yemek yerim... Ama benim Hocam derdi ki:
“—Bir yerde birisinin arkadaşı varsa; otele giderse, lokantaya giderse, arkadaşlığa sığmaz!” derdi.
Arkadaşına gidecek, muhabbet olacak!
Büyük şeyh idi Hocamız... Büyüklüğü nereden ölçeceğiz? Mezüreyi alıp boyunu mu ölçeceğiz? Boyuyla değil büyüklüğü; o yaratılıştır. İnsanın boyu küçük de olabilir.
Fuad Köprülü’nün evine gitmiştik. Şaşırdım Fuat Köprülü’yü görünce... Ufacık tefecik bir adam... Boy önemli değil... Ama Hocamız’ın kerametleri zâhirdi. Kerâmet sahibiydi, olağanüstü halleri olan bir kimseydi. Biz onun tavsiyelerine göre hareket etmeyi uygun görüyoruz.19
f. Seven ve Sevilen
Bizim dervişlerden birisi Hocamız’a gelmiş... Karadeniz’li, Karadeniz şivesi ile kendisi anlatıyor:
“Hocam, çok muhabbet ederdik onunla... Herkes giderdi. Ben fırsatı yakaladım mı, giderdim yanına; saatlerce muhabbet ederdik Hocamız’la... Bir gün dedim ki ona:
“—Hocam, nedir bu halim benim? Size dayanamıyorum; sevgimden, aşkımdan, hasretimden, muhabbetimden, saygımdan duramıyorum. Kusuruma bakmayın! İşte böyle fırsatı buldum mu, yanınıza giriyorum, ayrılmak da istemiyorum. Bu sevgi nereden çıktı, Hocam bu nedir? Benim içime nereden geldi?” Dedi ki:
“—Evlâdım, sen onu senden mi sanıyorsun? Biz seni sevmeseydik, sen bizi sever miydin? Biz seni sevdik de, sende bu sevgi ondan sonra oldu, sen bize ondan sonra geldin.”
Evliyâullah’ın sözü; ben karışmam! Bu nereden oluyor, nasıl oluyor bu işin esrarı, neyin nesidir; bilmiyorum.
“—Biz seni aradık, bulduk... Seni falanca ilin, filânca ilçenin,
19 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Hz. Ali Efendimiz, s.25, Seha, İstanbul 1995.
falanca kasabasının, beldesinin içinde, bir dükkânda biz seni aradık, bulduk, celb ettik de bu sevgi ondan...” demiş.
Ben herkese Hocamız’ın böyle bir söz söylediğini duymamıştım. Ama, bu zât dürüst bir insan... “Böyle dedi bana...” diyor.
Bu mânâ, bizim eski tasavvuf kitaplarında da işlenmiştir. Diyor ki bir kitapta, bir şair... Formül haline getirmiş. Şiir zâten formül demek, duygunun formül haline getirilmiş, dille ifade edilmiş şekli demek... Şâirin içinde duygular coşuyor, taşıyor da, “Getir kalemi!” diyor, yazıyor. “Yaz!” diyor, doğuşlarını söylüyor. Meselâ:
Aşk odu evvel düşer ma’şûka, andan âşıka;
Şem’i gördüm, yanmadan yandırmadı pervâneyi...
Tabii, izah etmemiz lâzım! Yeni nesil hiç bir kelimesini bilmez bu sözün... Diyor ki:
“—Sevgi ateşi ilkönce sevilende başlar; ondan sonra sevene, âşıka oradan gider. Şem’i, mumu, meş’aleyi görmez misin ki, önce kendisi yandı. Ondan sonra pervâneyi, etrafında uçuşan küçük sinekleri kendisine cezbetti. Pervâne ona aşık oldu. Ondan sonra ona koşa koşa geldi. Ama ilkönce meş’ale yandı da, pervâne ondan sonra geldi. Önce ma’şûk, sonra âşık...”20
g. Şekerin Bereketlenmesi
Hocamız’ı ziyarete gelmişler; eve misafir dolmuş. Uzun, büyük bir misafir salonu vardı. Bir mühendis kardeşimize demiş ki:
“—Şunlara şeker tut bakalım!” Kardeşimiz anlatıyor:
“Tabağın içinde birazcık şeker var, salon dolu... Kendi kendime düşündüm:
‘—Bu kadarcık şeker kime yetecek? Salondaki insanların kaç
20 Son Mesaj Gazetesi, sayı: 11, Kasım 1995.
tanesine yetecek bu kadar şeker? Ama büyüğümüz olduğundan, Hocamız olduğundan itiraz etmeyeyim; yettiği kadar tutarım, bittiği yerde de bitti derim.’ diye başladım.
Bütün salona tuttum, tuttum, tuttum... Kalabalığın içinde herkese sunarken dalmışım. Neyse hepsine verdim şekeri... En son adama da şekeri verirken aklım başıma geldi:
‘—Hani bunun içinde azıcık şeker vardı, salon ise çok kalabalıktı. Bu şeker yetmez diye düşünüyordum, hâlâ içinde şeker var bunun, bu nasıl iştir?”
Tabağın içinde ne kadar şeker kaldı diye bakınca, bir acaiplik olduğunu hissettim. Bir tabağa baktım, bir de Hocamız’a baktım. Hocamız kaşlarını şöyle bir indirdi, çattı. Yâni; “Sırrı ifşâ etme, açığa vurma!” der gibi, bir işaret yaptı. Hiç bir şey demedim; getirdim şekerliği koydum.” diyor.21
h. Hocamızın Uyanıkken Görülmesi
Evliyâullahın işleri, bizim bildiğimiz şu dünya hayatındaki işlerimizden biraz farklı oluyor. Şimdi Pakistan’dan birisi bana bir mektup gönderdi, —Türkiye’den Pakistan’a gitmiş— benden de cevap istiyor:
“—Rüyamda Mehmed Zâhid Hocamız’ı gördüm.” diyor, gördüğü şeyleri anlatıyor. “Heyecandan uyandım. Yatakta yanımda yatan hanımım:
‘—Şimdi odadan dışarıya çıkan ihtiyar zâtı sen de gördün mü?’ dedi.
‘—Yok!’ dedim.
‘—Nasıl bir kimseydi, anlat bakalım?’ dedim.
Tıpkı Hocamız’ı tarif etti.” diyor.
Evet, rüyasında görünmüş buna ama, yanlarına da ruhaniyetiyle gelmiş. Karısı da görmüş de, soruyor rüyayı gören kimseye:
“—Gördün mü, şu kapıdan çıkan zâtı? Sırf ben mi gördüm, sen
21 Son Mesaj Gazetesi, sayı: 1, Ocak 1995.
de gördün mü?” diye...
Aynı şeyi, bizim burada bir Lütfullah kardeşimiz vardı, Kıztaşı’nda apartmanda otururlardı. Allah rahmet eylesin, cennet mekânı olsun; o anlattı:
“—Bir gün odada yemeğimizi yedik. Ben de odadan sofaya çıkmak istedim. Sofanın elektriği kapalı, karanlık sofa... Kapıyı tam açtım, karanlıkta Mehmed Zâhid Hocamız böyle karşımda duruyor... Ben ona bakıyorum, o bana bakıyor... Korkulacak bir değil ama, heyecanlandım, tüylerim diken diken oldu. Sırtımdan bir soğuk ter boşandı. Ondan sonra yavaş yavaş Hocamız karşımdan kayboldu.” dedi.
Şemseddin-i Sivâsî Hazretleri’ni anlatıyorlar: Müridiyle kapıdan çıkmış, şöyle bir duvara yaslanmış, bir müddet durmuş, gözleri kapalı...
Müridi diyor ki:
“—Ne oldu efendim, rahatsızlandınız mı?”
“—Hayır evlâdım, rahatsızlanmadım. Buna rahatsızlık demezler, buna insilâh derler. İnsanın ruhu bedeninden çıkar, o zaman böyle beden böyle şeysiz kalır. O hal oldu da, onun için böyle oldu.” diyor.
Yâni, bu tasavvufî hayatın ihlâslı, aşık-ı sâdık mensuplarına Allah-u Teâlâ Hazretleri, başta sizin ve bizim kolay anlayamayacağımız, mânevî bir takım haller nasib ediyor.22
i. Ziyaretin Önemi
İstanbul’da bir akşam —yorgun olduğum bir akşamdı, pazar vaazından sonraydı galiba— kapı çalındı. Ahmet kapıyı açmaya gitti. Geldi; dört tane arkadaş bizim kapıya dayanmışlar.
“—Niye gelmişler, hayrola?” dedim. Demişler ki;
“—Dört senedir İstanbul’dayız, Hocamız’la beraber bir yemek yiyemedik. Yemek yemeğe geldik” demişler.
22 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Güncel Meseleler, c. 1, s.188, Seha, İstanbul 1994.
“—Buyursunlar!” dedik.
Bu samimiyet gözlerimizi yaşarttı, fevkalâde hoşumuza gitti.
Hocamız’ı hatırlıyorum:
“—İyi ki şu ziyaretlerimiz var. Bunlar da olmasa halimiz ne olur, bilmem?” diyordu.
Biz, Konya’ya, Kütahya’ya gidiyorduk. Arkadaşlarımızla, ihvanımızla, yiyip içip oturuyorduk. “Şu ibadetlerimiz, Kur’an’ımız, haccımız, halvetimiz” demiyordu da Hocamız, böyle söylüyordu.23
j. Zikrin Vücuda İntikali
Ankara’ya gitmiştik. Çok zengin bir kardeşimizin daveti oldu. Evi çok genişti, zenginliğini onun için söylüyorum. Çok büyük bir salonu vardı ama, salon tıklım tıklım doluydu. Hocamızın özelliği, başka şeyh efendilere mensub muhibleri de vardı; onlar da gelmişlerdi. Şu efendiye, bu efendiye bağlı kimseler...
Bir tanesi çok akıllı, zeki, kurnaz, menfaatini bilen, mânevî kârını, zararını hesap eden bir kimse; tabii hafız, sesi güzel, vaiz ve bilgisi çok... Hocamızı yakaladı sordu, dedi ki:
“—Hocam, Medine-i Münevvere Mescidi’nde namaz kılsak, başka yere göre bin misli sevap oluyor... Mekke-i Mükerreme’de Mescid-i Haram’da namaz kılsak, o zaman yüz bin misli sevap oluyor... Yâni böyle, bunun gibi çok sevaplı başka şeyler de var mı Hocam?” dedi.
Sevap istiyor, sevaplı şeyleri öğrenip yapmak istiyor; ehlini de bulunca karşısında... O daha sözünü tamamlarken, Hocamız:
“—Evet vardır! İnsan zikirle meşgul olunca, zikir cümle azâsına ve cümle azâsından cümle zerrâtına intikal eder. O zaman bir defa Allah dediği zaman, cümle zerrâtı adedince Allah demiş olur. Bunun da sevabının sonu olmaz!” buyurdu.24
23 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, İslam Sevgi ve Tasavvuf, s.199, Seha, İstanbul 1994.
24 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Yeni Dönemde Yeni Görevler, s.230, Seha, İstanbul 1993.
k. Hocamızın Sükûtu
Biz Hocamız’la Ankara’da bir eve gitmiştik. Hocamız bir kenarda oturuyor, ihvân oturuyor. Kimisi bakan, kimisi müsteşar,
kimisi müdür... Böyle seçkin insanlar, üniversite hocaları, profesörler filân var... Herkes susuyor ama, edebinden susuyor. Büyük bir zâtın meclisinde feyizyâb olmak için boynunu bükmüş; mânevî bakımdan, kim bilir gönül alışverişi neler oluyor herkesin içinde, kabiliyeti nisbetinde... Fakat ev sahibi o suskunluktan rahatsız oldu:
“—Yâhu ne susuyorsunuz, tanışsanıza, konuşsanıza!” diyordu.
Ben hatırlıyorum, Hocamız’a bir başka mübârek şeyh efendi ziyârete gelmişti. Ben de Hocamız’ın kapısını açtım, misafirini kabul ettim. İkisine baktım, emin olun bir tek kelime konuşmadılar... “Hoş geldin!” diye bile bir söz duymadım ben... “Hoş bulduk.” diye de bir şey duymadım. Belki selâm vermişlerdir, onu hatırlamıyorum. Birisi minderin burasına oturdu. Ötekisi öbür tarafında ev sahibi olarak oturuyordu. Herkes de yerlere oturdu. Gelen zât-ı muhteremin ihvânı şöyle oturdu. Hocamız’ın ihvânı bir tarafta...
Yâni ben öyle sezdim ki, iki hoca efendi gönüllerinden birbirleriyle, ötekilerin hiç anlamayacakları gibi konuştular, görüştüler, biliştiler, seviştiler, kalktılar gittiler. Ama ötekiler hiç duymadı, hiç bir şey anlamadı.
İşte insanın, Allah-u Teâlâ Hazretleri’ne nasıl ibâdet edeceğini bilmesi lâzım! Rabbinin huzurunda onunla baş başa, halvet kalmayı öğrenmesi lâzım... Halvet ne demek: Hiç kimse olmadan, yalnız başına kalıyorsun. Onu öğrenmesi lâzım... Geceleyin seccadesini bir yayıp da, Rabbül Âlemîn’in huzuruna dönüp, kıbleye dönüp de, gözünü kapayıp da bir şeyler söylemesi lâzım...25
l. Zikir Vazifesini Aksatmamak
25 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Haccın Faziletleri ve İncelikleri, s.111, Seha, İstanbul 1994.
Hocamız’ın sağlığında bizim yaşlı ağabeyler, ihvanlar; damat olduğumuz için bize dert yandılar:
“—Bunca yıllık dervişiz, bir sonuç olmadı.” dediler.
Ben de gittim Hocamız’a söyledim bunu... İyi bir derviş olamadıklarını, iyi bir sonuca ulaşamadıklarını söylüyorlar dedim.
Hocamız (Rh. A) dedi ki:
“—Ne yapayım, verilen vazifeleri yapmıyorlar ki! Zikri, verilen vazifeleri yapmıyorlar ki, sonuç beklesinler.”
Sonuç olmaz. Kişi zikri kendisi yapacak; mahsulü ekecek ki biçsin. Zikri yapmayınca sonuç hasıl olmuyor. Aynı hamlıkla, yemyeşil, gömgök, ekşi turşu devam ediyor. Neden? Zikri yapmıyor.”26
m. Gümüş Motor
Mehmed Zâhid Kotku Hocamız, —cennetmekân, rahmetullahi aleyh— benim de bir genç öğrenci olarak katıldığım toplantılarda, Balkanlar’ın en büyük motor fabrikası olan Gümüş Motor’u kurmayı emretmiştir, kurma çalışmalarını başlatmıştır. Bu motor fabrikası kurulmuştur, halen de Pancar Motor diye Türkiye’ye fayda sağlamaktadır.
Biz kurucularına fayda sağlamıyor! Çünkü elimizden, haince dolaplarla, düzenbazlıklarla alınmıştır. Kurucularına menfaat sağlamıyor. Çünkü, kurucuları, o zamanki nominal sermayeleri kadar sermayeler görülecek şekilde gadre uğratılmışlardır.
Ama biz iftihar ediyoruz. Pancar Motor’u gördükçe, Mehmed Zâhid Kotku Hocamız’ı hatırlıyoruz. Bahçelerde “Pata... Pata... Pata...” sular çekildikçe, otomatik sulama sistemleri tarlayı yemyeşil yapmış görünce, o neşe içinde ilâhî bir haz duyuyoruz.27
26 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, İslâm Sevgi ve Tasavvuf, s.283, Seha, İstanbul 1994.
27 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı, s.157, Seha, İstanbul 1994.
n. Hak Yol Vakfı
Biz de Ankara’da iken, Hocamız sağ iken (Rh. A) —Allah himmetlerine, teveccühlerine, şefaatlerine erdirsin— emretmiş diye duymuştuk:
“—Bir vakıf da biz kuralım Osman!” demiş.
Duymuştuk da kurulmasının gecikmesine üzülüyorduk. Yâni, Hocamız emretmiş de niye emri hemen yerine gelmemiş? Araştırdık. Dediler ki:
“—Tüzük hazırlanmış da vakıflar genel müdürüne verilmiş, o da inceletiyormuş... Olacakmış vs. ama olmamış gene...”
Onun üzerine genç arkadaşlar bana müracaat ettiler:
“—Hocamızın bu emrini çarçabuk ortaya koyalım!” dediler.
“—Peki, koyalım!” dedik.
Gümüş Mühendislik’te oturduk, kalktık, görüştük, konuştuk... Büyüklerden, tecrübeli ağabeylerden bazılarını çağırdık... Gayemiz, gayemizi tahakkuk ettirmek için yapılacak faaliyetler neler olabilir; bunları maddeler halinde sıraladık gönlümüzce... Hayal etmek serbest, temennî etmek serbest diye sıraladık. Hakyol Eğitim Yardımlaşma ve Dostluk Vakfı’nın tüzüğünü, nizamnâmesini hazırladık, Hocamız’a arz ettik.
Hocamız okudu, beğendi, tahsin eyledi, tasvib eyledi, tensib eyledi, münâsib buldu:
“—Pekiyi, haydi bakalım bu çalışmalara başlayın!” dedi.
Biz de o zaman Hakyol Vakfı’nın çalışmalarına başladık.28
o. İmamlığın Önemi
“İmamlık kadar yüksek meslek olmaz!” derdi bizim Hocamız... “Gençler imamlığın kıymetini bilmiyor, meb’us olmağa heves ediyor.” diyordu. Yâni, meb’usluktan üstün görüyordu. O sırada, yüksek İslâm enstitüsünden mezun bir takım kimseler meb’us olmuşlardı, şurada burada... “Sanıyor ki, o çok büyük hizmettir.
28 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Yeni Dönemde Yeni Görevler, s.80, Seha, İstanbul 1993.
Ama, imamlığın kıymeti daha fazladır.” diyordu.29
p. Hocamız ve Siyasiler
Hocamız’a da birçok parti başkanının geldiğini biliyoruz. Gelirler, diz çökerler, elini öperlerdi. “Ne emredersiniz efendim?” derlerdi. Hocamız bir caminin imam-hatibi idi. Hocamız da bir partinin genel başkanlığı peşinde değildi, biz de öyleyiz.
Bizim de düşündüğümüz, Allah’ın ahkâmı yürüsün...
Dürüstlük ve ahlâk sahibi insanlar devletin başına geçsin... Milleti seven ve millete acıyan; cebini doldurmak isteyen değil, devleti yıkmak isteyen değil, devleti güçlendirmek isteyen, millete hizmet etmek isteyen insanlar hakim olsun istiyoruz.30
r. Hocamız ve Millî Selâmet Partisi
Parti —belli bir partiyi kasdediyorum— dergâhımızın bir aksiyonu olarak başladı. Hocamız’a bazı kişiler geldiler, “Hocam, şöyle şeyler yapalım mı?” dediler. “Yapın!” dedi, emir buyurdu, istikamet gösterdi; yaptılar. Yürüten arkadaşların desteğine kendileri eleman verdiler. Bazı kimseler:
“—Efendim! Falanca kardeşim bana şöyle teklifte bulunuyor, ne yapayım? Uygun görür müsünüz, çalışayım mı?” dediler.
Hocamız da:
“—Uygundur, çalış!” diye emir buyurdular, vazife verdiler. Böylece bizim dergâhımızın bir aksiyonu olarak politik bir çalışma başladı.
Hocamız destekledi. Ben Ankara’daydım ama, zaman zaman beraber oluyorduk. Muhtelif yerlerde muhtelif kimselere: “Kardeşimizdir, tekkemizin mensubudur; elbette desteklememiz lâzım!” diyerek, ortaya çıkmış kardeşlerimize yardımcı olmalarını
29 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı, s.25, Seha, İstanbul 1994.
30 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı s. 238, Seha, İstanbul 1994.
rica ettiler.
Çok bâriz bir misâlini Samsun’dan hatırlarım. Amasya’dan Samsun’a geçmiştik. Suluova’da, Ali Efendi diye çok yaşlı bir şeyh Efendi vardır, bizim dergâhla ilgilidir. Hocamız’ı ziyarete gelmişti. O Süleyman Demirel’i tutuyordu. Hâlâ da belki öyledir, evine misafir filân etmiş bir kimse... Ona çok nasihat etti Hocamız:
“—Bu bizim kardeşimiz iken, öbür tarafı tutmak uygun olmaz!” dedi.
Yine bir başka kitapçı hacı amcamız var; tanınmış, büyük bir zât, Mustafa Bağışlayıcı... O zat da MHP’yi tutardı. Hocamız ona da nasihat etmiştir. Orayı tutmamasını, bu tarafı desteklemesini söylemiştir.
Biz de Ankara’da üniversitede vazifeli iken, zaman zaman çağrılırdık, giderdik. Millî Gazete’de, “Es’ad Hoca filân yerde konferans verecek!” diye ilânı çıkardı; ben sonradan haberdar olurdum.
“—Hocam, gazetede ilân çıktı, işte şurada konferans olacak. Gitmeseniz ayıp olur, lütfen haydi buyurun!” derlerdi.
Biz de emr-i vâkîler karşısında giderdik, konuşurduk muhtelif yerlerde... Partinin parti içi seminerlerinde bizden ricâ ederlerdi:
“—Güze ahlâk ve nefsin terbiyesi konusunda lütfen partililere, çalışacak kimselere bilgi verin!” diye...
Yöneticiler de bulunurlardı, dinlerlerdi. Muhtelif yerlerde böyle toplantılar olurdu. Böylece tekkemizin bir aksiyonu olması dolayısıyla, tepede tırnağa destekleyerek devam etmiştik.
Sonra öyle zamanlar oldu ki, siyâsî olaylarda Hocamız’ın ikazları oldu, nasihatları, tavsiyeleri oldu:
“—Söyleyin şöyle yapsın! Söyleyin onlara böyle yapmasınlar! Sakın şöyle bir karar çıkartmasınlar! Aman sakın şu olmasın, bu olmasın!” tarzında...
Bunların da bir kısmına bizzat şahidim ve çok şahitler de vardır. 1980 Askerî harekâtından önce:
“—Söyleyin, partinin gençlik kollarını31 kapatsınlar; bu çocukları mahvedecekler!” dediklerini hatırlıyorum.
Onun üzerine muhtelif yerlerden heyetlerin geldiğini hatırlıyorum. İsim olarak meselâ, Kayseri’den Tevfik Rıza Çavuş kardeşimizi hatırlıyorum. Onların gelip:
“—Aman hocam, siz böyle böyle buyurmuşsunuz!” “—Evet...”
“—Ama o zaman meydan şunlara kalır, bunlara kalır. Kapatır mıyız, kapatırsak hâlimiz nice olur?” diye itiraz ettiklerini biliyorum.
İtiraz edenlerin hepsi sonra hapishanede, mederese-i Yusufiyyede biraz zahmet çektiler, üç beş sene kaldılar. Hâlâ
muhakemeleri devam edenler vardır. Yâni, Hocamız’ın tavsiyelerini tutmadıkları için...
31 Partinin himayesinde kurulan, merkezi Konya’da bulunan Akıncı Gençler Derneği kasdediliyor. ME.
Sonra bir ara başındaki şahıs için, “Söyleyin Necmi’ye, partinin başkanlığından ayrılsın!” dediğini biliyorum. Bunu tebliğ etmek için, kayınbiraderi Osman Çataklı’nın görevlendirildiğini; bir seferinde bizzat kendisinin gidip söylediğini biliyorum. Fakat oradan ayrılmadı.
Bu ikazları da yine, benim yorumlamama göre şefkatten kaynaklanıyordu. Benim tahminlerime ve inancıma göre olacakları görüyordu, seziyordu. Her radyo yayınını, her haber ajansını dinlerdi; 11, 1, 3, 5, 7, 9, 11... Yanında bir el radyosu vardı, açar dinlerdi, hiç bir şeyi kaçırmazdı. Ben kendi kendime:
“—Hocamız bir şey bekliyor gàlibâ!” derdim.
İşte o sırada söz dinleyenler rahat ettiler. Onlardan bir tanesi de, müşahhas bir misâl olsun diye size söyleyeyim: Yahya Oğuz Bey, Sanayi bakanlığı müsteşarıydı.
“—Yahya ayrılsın bu vazifeden!” demiş.
Ertesi gün Yahya Oğuz, atlamış gelmiş İstanbul’a: “—Efendim, emriniz başım üstüne ama, siz hakîkaten söylediniz mi, söylemediniz mi diye tahkik için huzurunuza kadar geldim. Böyle bir emriniz var mı?” demiş.
“—Evet, var...” deyince, hemen istifasını vermiş, Sanayi Bakanlığı müsteşarlığından ayrılmış. Hiç de sıkıntı çekmedi Yahya Oğuz; ne Uzunada’ya gitti, ne İnceada’ya gitti, ne başka bir yere gitti.32
s. Hocamızın Ders Tarifi
Eskiden mürşidler, bir müride ders vermeden onun kabiliyetlerine ve sâiresine bakarlarmış; olmazsa, başka dergâha gönderirlermiş. Bizim Hocamız’dan gördüğümüz, merhametinin çokluğundan, herkesi kabul etmekti. Ama Gümüşhâneli Hocamız’dan görülen; benim dedem Gümüşhâneli Hocamız’a amcamla beraber gelmiş, dedeme vermiş, amcama vermemiş. Aynı köyden iki kardeş geliyor, birisine veriyor, birisine vermiyor. Böyle şeyler olabilir.
32 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, 26 Mayıs 1990, İstanbul.
Bizim Hocamız herkese toptan ders verirdi. Meselâ Konya’da, Yüksek İslâm Enstitüsü’nün kubbeli camiinde, şöyle bir üslubla söyledi hattâ:
“—Herkes gittiği yere hediye götürür. Bu da benim size hediyem olsun, bu zikirleri yapın!” dedi, dersi öyle tarif etti.
Bu zamana göre değişiyor. Şu sözünü de hatırlıyorum Hocamız’ın:
“—Biz size hakîkî şeyh gibi davransak ve sizden gerçek bir dervişlik istesek, hepinizi savurup atarız, bir taneniz kalmaz!”
Acıdığı için kabul ediyor, kusurunu görmüyor. Yavaş yavaş, zaman içinde belki adam olur diye, beş sene, on sene, yirmi sene sesini çıkartmıyor... İşareten hatâsını söylüyor...
Gördüğü hatâyı yüzüne söylemez mürşid insanın... “Sen şunu yapıyorsun!” demez. Başka türlü söyler. Remiz yoluyla, işaret yoluyla söyler. Başka şeyi anlatıyor gibi söyler. O da hissesini
alacak. Herkes vaazı dinlerken, konuşmasını dinlerken hocasının, “Bu bana söyleniyor!” dese; o zaman anlar işin nereye geldiğini...33
t. Önemli Olan Allah’ın Rızası
Hocamız da, kendi üslûbuyla:
“—Az ağrı, âsân ölüm, kâmil bir imân ile, ‘Eşhedü en lâilâhe illallah ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlühü’ diyerek çene kapayıp göz yummayı nasîb eyle...” diye dua ederdi. Az ağrı, âsân ölüm, kâmil bir iman ile... Yâni, ölümün zor durumları var...34
Hocamız Rahmetullahi Aleyh, onca kerametleriyle, onca fazîletleriyle, vefatına yakın zamanda Medine-i Münevvere’de vasiyet etmiş ki:
“—Her şey boştur... Zenginlik boştur, dünya boştur, mal boştur, mülk boştur... İlim boştur... —İlim de bir vasıta, gaye değil ki— Müridlik boştur, şeyhlik boştur... Bütün mesele insanın kendisini Allah’ın sevdiği bir kul haline getirmesidir!” demiştir.
Hayatın en sonunda söylenen en mühim söz budur!35
u. Şeyhe Bağlanma Gereği
Bir insanın bağlandığı kimse vefat etti mi, yeni bir mürşide bağlanması icab eder. Ya o mürşid, eski hocaefendisinin tayin ettiği, “Benim yerime sen makamıma kàim ol! Bu dervişleri sen terbiye eyle, sen nezâret et, hizmetlerine sen bak!” dediği kimsedir. Ya da, bazen mürşid efendiler mânevî bir işâret olmayınca, böyle bir halef bırakmazlar; o zaman orada, o muhitte uygun olan bir mübarek zâta teslim olması ve intisab etmesi lâzım!
33 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Güncel Meseleler c.2, s.179, Seha, İstanbul 1995.
34 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Avustralya Sohbetleri, c.1, s.318, Seha, İstanbul 1992.
35 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Yeni Dönemde Yeni Görevler, s.131, Seha, İstanbul 1993.
Tabii bu intisabda, mürşidin evsafı, “Şeriat-ı garrayı bilmesi, ahlâken müstakîm olması, bu mesleği yapacak şartları hâiz olması, sahih bir yol ile el almış, kendisine salâhiyet verilmiş olması...” diye kitaplarda belirtiliyor.
Salâhiyetli bir şeyh efendiden kendisine salâhiyet verildi mi, alan kimse de o vazifeyi yapabilir. Ama verenin salâhiyeti yoksa, alanın da durumu salâhiyetsiz kalır. Bir tane şeyhten aldıktan sonra da, birkaç tanesinden almasına lüzum yoktur. Bir tanesi yeter.
Bir insanın bir kimseye bağlanması vefat ettikten sonra da yetseydi, bir şeyhe filân bağlanmaya lüzum yoktu, Peygamber Efendimiz’e bağlanılırdı, biterdi. Ama, Peygamber Efendimiz vefat eder etmez, ümmet-i Muhammed’in sıhhat ve selâmeti ve kargaşanın önlenmesi bakımından, daha cenâze defnedilmeden Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz’e bey’at edilmiştir. Bu, ümmetin sıhhat ve selâmeti, huzuru ve karışıklık olmaması bakımındandır.
Bazan mânevî işaret olmuyor, şeyh efendiye halife bırakma izni verilmiyor. Misâl: Bana Emin Saraç Hoca anlatmıştı. Onun kayınpederi Yektâ Efendi idi. Onların bağlı olduğu şeyh efendi [Ahıskalı Ali Haydar Efendi] yaşlı, vefat etmek üzere... Sormuşlar:
“—Efendim, yerinize kimi tayin ediyorsunuz?” demişler.
Bir şey dememiş, “Bekliyorum.” demiş. Sonra yine bir sıkıştırmışlar, falanca insan, filânca insan var demişler.
“—Yâhu, ben bu işi düşünmüyorum mu sanıyorsunuz siz? Bakın, hepsinin icâzetnâmelerini yazdım. Altına bir imza atması kaldı. Bir işaret olursa, imzalayacağım. Yok daha bir işaret!” demiş.
Birisi bu Yektâ Efendi... Ötekiler de başka şahıslar... Bana bunu anlatan Emin Saraç Hoca... Ben tabi, onların bağlı oldukları o hocaefendiyi tanımadım.
Sonra o icâzetnameler imzalanmadan, işaret çıkmadan o şeyh efendi vefat etmiş. Neden işaret çıkmadı? Bundan sonrası benim kendi yorumum:
Hocamız var, mürşid-i kâmil! Herkes kendisinden sonra ille birisini göstermek durumunda değil ki! Halkın, müridlerin irşadı için Mehmed Zâhid Hocamız var... Kesilmiş o taraf...
Zâten Mehmed Zâhid Hocamız’a çok hürmet edermiş o şahıs, hattâ daha yaşlı olduğu halde… Hocamız bir seferinde babamla beraber ziyaretine gitmişler o zâtın... Ayağı felç olduğu halde merdiven başında karşılamış.
“—Efendim kalkmasanız...” filân diyecek olmuş müridleri...
Müridler biraz tarafgirlik yaparlar böyle şeylerde... “O gençtir, ne diye kalkıyorsunuz?” filân gibilerden düşünmüşler. “Kalkmasanız!” filân demişler. Babam anlatıyor:
“—Bu zâta mı kalkmayacağım? Bu zâta mı kalkmayacağım? Bu zâta mı kalkmayacağım?” Üç defa böyle söylemiş. “Olur mu öyle şey, kalkarım!” demiş.
Başka bir sefer de Mehmed Zahid Kotku Hocamıza sevgisini şöyle açıklamış:
“—Hasib Efendi’yi tanırım, büyük zattı. Aziz Efendi’yi de okuduğum bir yazısı ile tanıdım, o da büyük bir insandı. Amma şu Bursalı’yı görüyor musunuz, büyükler büyüğü Gümüşhaneli’nin ta kendisi..."
Ona işaret olmamış, ben ondan ne mâna çıkartıyorum şahsen:
“—Mânevî işaret yok, demek ki müridler Hocamız’a gelecek! Gelmesi lâzım!”
Hocamız’a birçok kimseler gelmiştir zâten... Meselâ, Abdülhay Efendi vardı. Abdülhay Efendi’nin dervişleri Hocamız’a intikal etmiştir. Sonra, Küçük Hüseyin Efendi vefat etmiş, onun dervişleri Hocamız’a gelmiştir. Hocamız hakîkaten mânevi
makamı çok yüksek bir zât-ı muhterem olduğu için, zamanındaki birçok hocaefendinin yerine halef çıkmıyor, işaret olmuyor. İşaret olmayınca, ne demek? “Dağılmayın, orada toplanın!” mânâsından dolayıdır diyorum ben, işaret çıkmaması...
Tabii, müridler toplanmışlar kendi aralarında... “Olmuyor böyle başsız...” filân diye, bir tanesini kendi başlarına tayin etmişler.
Müridlerin kendi başlarına tayini, mânevî işaret gibi olmaz!
Müridler kendi başlarına birisini tayin etmiş. İyi ama, sen tek bir toplum içinde değilsin ki, etrafında başka kimseler var, yaşayan mürşid-i kâmiller var; sen öyle yapınca olmuyor. Zâten bir mürşid- i kâmil varken, ötekisinin gelip ona tâbî olması lâzım!
Hülâsa, bir insanın efendisi ölünce, hayatta olan bir zât-ı muhtereme bağlanması lâzım! Hangi sebeplerden: Tedâvisinin, terbiyesinin devam etmesi bakımından; bir... Sırr-ı bey’atte faullü duruma düşmemesi bakımından; iki...
“Zamanının imamını, önderini bilmeden ölen, cahiliye ölümüyle ölür.” dendiğinden, bey’atsiz gitmemesi için, cahiliye üzere ölmemesi için hemen birisine bağlanması lâzım!
Vefat etmiş bir kimseye bağlılık olmaz! Onu bahane ederek müstakil yaşamak olmaz! Kendisi bağlanacak!36
v. İntisabın Şekli
Muhterem kardeşlerim! Hocamız Konya’ya gitmişti. Konya’da ricâ etmişler, iki minareli, koca kubbeli büyük bir camide Hocamız konuşma yaptı. Yüksek İslâm Enstitüsü’ydü o zaman... Oranın talebeleri ve cemaat gelmişti, çok kalabalıktı. Onların hepsine orda ders tarifi yaptı. Yâni, müridlik vazifesini onlara verdi. Ders tarifi yaptı ama, böyle uzaktan tarif etti. Neden? Kalabalık olduğundan... Kalabalık olunca, mâzeret oluyor kalabalık... Peygamber Efendimiz de, Vedâ Hutbesi’nde bütün Arafat meydanı
36 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Güncel Meseleler, c.2, s.149, Seha, İstanbul 1994.
doluydu. Hepsiyle musafaha etse, vakit kalır mıydı?
Onun için sakin zamanda, tek başına olsa, protokol olur. Ama tek başına olmayıp kalabalık olduğu zamanda olunca, bunlar mühim değil... Mühim olan müridin mürşidini sevmesi, ona bağlılığı hissetmesi...
Hattâ ben size bir şey daha anlatayım: Hocamız’ı Adapazarı’na çağırmışlar. Temiz hava alsın biraz, manzaralı yerdir diye Esentepe’ye götürmüşler. Tam o sırada Esentepe mezarlığına bir cenâze gelmiş. Hocamız gitmiş cenazenin başına... Cenaze namazını Hocamız kıldırmış.
İstanbul’dan Adapazarı’na misafir gidiyor. Adapazarı’nda ev sahibi arabasıyla onu Esentepe’ye götürüyor. Esentepe’de bir cenâze geliyor. Namazı kılınmamış daha, mezarlığın orada namazı kılınacak. Hocamız imam oluyor, namaz kılınıyor.
“—Ne var bunda?”
Öyle bir şey var ki! Bu adam Hocamız’a intisab etmek isteyen bir kimseymiş meğerse... Üç defa gelmiş buraya, Hocamız seyahatte imiş. Üç defa İskenderpaşa’ya gelmiş, Hocamız’ı bulamamış, boynu bükük dönmüş. Ölüm gelmiş, ölmüş.
“—Kim kıldırdı cenâze namazını?”
Hocamız!
“—Anladınız mı şimdi işin esrârını? Bakın Allah’ın işine!”
Peygamber SAS Efendimiz hadis-i şerifinde buyuruyor ki:37
37 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.1, no:1; Müslim, Sahîh, c.III, s.1515, no:1907; Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.670, no:2201; Neseî, Sünen, c.I, s.58, no:75; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1413, no:4227; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.25, no:168; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.I, s.73, no:142; Dâra Kutnî, Sünen, c.I, s.50, no:1; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.9, no:37; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.17, no:40; Bezzâr, Müsned, c.I, s.380, no:257; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.336, no:6837; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.41, no:181; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.79, no:78; Tahâvî, Şerh-i Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.42; Hamîdî, Müsned, c.I, s.16, no:28; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.195, no:1171; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.62, no:188; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.IV, s.244; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.136, no:656; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXII, s.166; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.171;
إِنَّمَا الَْعْمَالُ بِالنـيَّاتِ (خ. م. د. ن. ه. حم. عن عمر)
(İnneme’l-a’mâlü bi’n-niyyât) “Ameller niyetlere göredir.”
Sen kalbinden öyle istedin mi, Allah nasib ediyor. Senin kalbin bozuk olsa, el tutmak fayda etmez!
Münafıklar, Allah’ın sevmediği kimseler, Kur’an’da aleyhinde ayet indirilmiş kimseler, Peygamber Efendimiz’i yalanladılar. Musafaha ettiler mi? Ettiler. Ne oldu, musafaha etmeleri bir fayda verir mi? Vermez! Münafık olduğundan, kalbi fâsit, kalbi fâsık, kalbi bozuk olduğundan vermez. Kalbi temiz oldu mu, Allah cenâze namazında nasib eder.
Bir gün ben buraya geldim, pazar günü hadis dersini yapmaya... Evden çıktım ben, şurada bir cenâzecik var dışarda...
“—Allah rahmet eylesin! Bu kimin cenâzesi, kimmiş bu zavallı?” dedim ben...
Kimse bilemedi. İkindi namazını kıldık, cenâze namazını kılacağız. Burası dolu, avlu dolu... El-hamdü lillâh, tıklım tıklım her taraf dolu...
Şimdi aşağıdan kâğıt geliyor: “Hocam! Kadınlar kısmı rutubetli, havasız bir yer... Daha geniş bir yer yapamaz mısınız?” Allah râzı olsun, teveccüh çok, geliyorsunuz ondan... Tenhâ olsa bu hava yeter ama, kalabalık... Bu rutubetin de bereketi var, bu terin de bereketi var...
Hocamız zikir yaptıktan sonra camları açmak isteyenlere açtırtmazdı, bereket kaçmasın diye... Kızardı hem de, “Açmayın!” derdi.
Tahàvî, Şerh-i Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.488, no:7438; Bezzâr, Müsned, c.I, s.64, no:257; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.IX, s.380, no:3707; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.48, no:78; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.206, no:483; Hz. Ömer RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.342; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.422, no:7263; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.1, no:1; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IX, s.459, no:8819.
Zikir olmuş Hocamız’ın salonunda, ter kokuyor... Ter ceketimizin üstüne çıkmış, sırılsıklam... Cemaat gitti, Hocamız kaldı orda... Evdekiler camları açıp havalandırmak istedikleri zaman, “Açma, havayı değiştirme!” derdi.
Şimdi içerisi dolu, dışarısı dolu, avlu dolu... Cenâze namazı kılacağız, çâre ne? “Ey cemaat-i müslimîn, buyurun cenâze namazı kılacağız, dışarı çıkın!” desek, dışarısı dolu... Çare? Cenâzeyi getirdik ön tarafa... Cenâzenin caminin içinde namazının kılınması mekruh... Burada mecburiyet var... Cemaate dışarı çık desek, çıkamaz; zâten dışarısı dolu... Olmayacak bir şey... Cenâzeyi caminin içine, ön tarafa getirdik, namazını kıldık.
Sonradan içerde öğrendim ki, bizim ihvânımızdan, bir boynu bükük has derviş... İyi dervişti hâ... Cömertti, evinde hep ziyafet verirdi. Râmuz dersleri olurdu evinde... Mücâhiddi, mühendisti, kimsenin sakalı olmadığı zamandan sakallıydı. Şeceresi vardı, Peygamber Efendimiz’in soyundandı, sülâle-i tâhiredendi, seyyid idi. Şeceresi vardı ama boynu büküktü. Benden yaşı iki kat fazla idi, elimi öpmek isterdi; ben elimi öptürmeğe utanırdım. Mütevâzi idi, dervişliği tamdı.
Ankara’daydı, İstanbul’a gelmiş, vefat etmiş. Cenâzesi aşık olduğu cemaatin camiinde nasib oluyor, içinde nasib oluyor. Kimseye nasib olmaz yâni... Kimseye öyle caminin içinde kıldırmazlar. Ancak Mekke-i Mükerreme’de, Medine-i Münevvere’de kılınır caminin içinde... Burada caminin içinde kıldık. Nasıl yaşarsa insan, ona uygun ölüm oluyor. Soylu insanın hali başka oluyor.38
y. Devamlı Zikir Hali
Zikri müdâm haline gelmiş olan bir insan, devamlı Allah’ı anar. Hem de uyurken bile, hem de dili ile ve bütün vücudunun hücreleri ve zerreleriyle Allah demeğe başlar. Yani sadece dili
38 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Güncel Meseleler, c.2, s.182, Seha, İstanbul 1994
zikretmez, parmakları zikreder, gözü zikreder, kulağı zikreder, sakalı zikreder, derisi zikreder, her şeyi zikreder.
Zikrin böyle bütün vücuda yayılmasına sultan-ı zikir derler. Zikrin vücuda saltanat kurup hâkim olması. Her tarafı zikreder. Zikir sesini parmağından bile duyar, dizinden bile duyar. Her tarafıyla, her zerresiyle, varlığının her zerresiyle zikretmeğe başlar. Buna ne derler? Zikr-i Sultanî veyahut Sultan-ı Zikir; zikrin vücudu kaplaması demek tam mânâsı.
Çok zikretti mi insan, bu hallere ulaşır. Yani hangi hallere ulaşırmış? Zikreder, zikreder, zikreder, zikir bütün vücudu kaplar. Her tarafı zikretmeğe başlar, şaşırır insan. Allah Allah, parmağımdan da zikir sesi geliyor, dizimden de zikir sesi geliyor, göbeğimden de zikir sesi geliyor; kulağımdan da, kaşımdan da alnımdan da… Bu nedir? Zikrin bütün vücudu kaplaması, sonra daimileşir bu. Devamlı, her zaman söyler.
Hocamızla bir seyahatte, bir salonda beraber yatmak mecburiyeti olmuştu. O zaman Hocamıza bir yatak yaptılar köşede, bende bu tarafta; Hocamızla hiç öyle bir yerde beraber yatmış değiliz ama ne yapalım misâfirlik hali. Hanımlar bir yerde yattılar. Misâfiriz, yolcuyuz, Ankara’dayız; evin imkânları o kadar. Hocamıza ayrı bir oda vermek mümkün olmadı. O zaman Hocamıza da salonda bir yatak yaptılar.
Nasıl olsa erkektir, salona inse, çıksa bir insan; kapı çalınsa, misâfir girse, çıksa mahzuru yok; Hocamıza bir yatak yaptılar, ben de köşede; yattık, uyuduk.
Hocamız uyudu, horlamağa başladı. Horlamak derin uykunun bir alâmeti, horluyor. İhtiyar, yorgun, çeşitli rahatsızlıkları var… Belki söylemiyor; horlaya horlaya derin bir uyku, uyumağa başladı amma; o horultusuyla beraber, kendisinden muntazaman zikir sesi geliyor:
“—Allah… Allah… Allah… Allah… Allah… Allah… Allah…”
Yani, horultuyla beraber. Belki inanamazsınız, belki anlayamazsınız, belki hayret edersiniz; hem uyuyor hem
zikrediyor. Bu ne hali? Zikr-i müdâm hali. Yâni zikr-i dâimî hale gelmiş, otomatik olarak zikir devam ediyor.
Neye benzer bu? İnsan uyusa da kalbi çalışıyor. Ona benzer. Kalbimiz tık tık atmıyor mu? Atıyor. Uyuduğumuz zaman da atmıyor mu? Her zaman atıyor. Uyuduğumuz, uyandığımız, yumduğumuz, oturduğumuz, kalktığımız, her zamanda kalbimiz atıyor.
Bazen kalbinin sesini insan kulağında duyar; rup dup, rup dup, rup dup... Kalbin böyle damarlara kanı pompaladığını duyarsınız, kulağınız zonkluyor gibi bir şey olur. Bazen yarası zonklar insanın, zonk zonk, zonk zonk. Kalbin her atışını duyar. Kalbi her zaman atıyor insanın. İşte. Zikr-i müdâm haline gelen bir insanın da bütün vücudu uyusa bile zikreder.39
z. İskender Paşa Hakkında
İskender Paşa40 Fatih’in oğlu II. Bayezid’in en sadık
39 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, 04.01.1996, İşrak Sohbeti, Canberra, Avustralya.
40 İskender Paşa (ö. 1506): II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) ve II. Bayezid dönemlerinde çeşitli valilik görevlerinde bulunmuş bir Osmanlı veziri ve Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda yaptığı fetihlerde önemli bir rol oynamış olan bir akıncı kumandanıdır. İskender Paşa, Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında müslüman olarak akıncılığı seçen Bizans kökenli Köse Mihal’in soyundan gelir. Fatih’in en güvendiği komutanlardan biriydi. Bosna’nın yeni Osmanlı Devleti’ne katılmış olduğu yıllarda, 1475 yılında Bosna Sancağı’nın beyi oldu. Bu sırada Bosna 1463- 1479 Osmanlı-Venedik Savaşı’nın ön cephelerinden biriydi. 1477 yılında İskender Paşa Venedik Cumhuriyeti topraklarına bir sefer düzenledi. Isonzo ve Tegliamento nehirlerini aşarak Venedik kentini tehdit etti. İskender Paşa 1480 yılında Rumeli Beylerbeyliği’ne getirildi. 1483 yılında vezir rütbesini kazandı. 1485 yılında ikinci, 1498 yılında ise üçüncü defa Bosna beyi oldu.
1491 yılında kendine tahsis edilmiş olan arazi üzerinde Galata Mevlevîhânesi’ni inşa ettirmiştir. Ayrıca 1500 yılında Saraybosna’da bir Nakşibendi tekkesi yaptırmıştır.
Fatih’te Bâlî Paşa Camii kitabesinde adı geçen İskender Paşa da aynı kişidir ve cami Bâlî Paşa ile evli kızı Hümâ Hatun tarafından yaptırılmıştır. 1505 yılında da İstanbul’un Fatih semtinde İskenderpaşa Camii’ni yaptırmış, bu cami için birçok tarla, bahçe, dükkân ve ev, bir kervansaray, Vize’de çiftlik ve
vezirlerindendir. İtimadlı veziri, komutanı olduğu için, kendisi İstanbul dışına gittiği zaman, bu zâta emanet edermiş şehrin yönetimini... Demek ki, has, halis, güvenilen itimadlı bir kimse imiş. Trabzon’da da bu tarihlere yakın bir İskender Paşa Camii var... Belki Trabzon’a da gitmiş, oralara da böyle camiler filân yaptırmış.
Muhtelif yerlere hayrat ü hasenâtı olan itimadlı mübarek bir zât ki, asırlar geçtikten sonra Hocamız gibi bir zât, caminin cemaati kesilmişken, kurşunları çalınmağa, sökülmeğe başlamış- ken buraya (İskender Paşa Camii’ne) imam tayin oluyor; ondan sonra, o mübârek zâtın nice nice defalar duasına mazhar oluyor. Camisi genişliyor, büyüyor, canlanıyor, İstanbul’un en faal camilerinden birisi haline geliyor; nice nice hayırlar, ibadetler, taatler yapılıyor. Bunlar da bu zâtın bir mânevî mazhariyeti olduğunu gösteriyor.
Hocamız nereye gitse, orada hatm-i hâcegânı yaptıktan sonra
dua ederken, sâdât ve meşâyihimizin adını zikrederdi, arkasından İskender Paşa’ya da dua ederdi. Yâni, Ankara’da da olsa, Konya’da da olsa bu İskender Paşa’yı unutmazdı. Ben de imrenirdim bu adama...41
birçok köy vakfetmiştir. Ayrıca Vize’ye bağlı Çakallı köyünde bir mescid yaptırmıştır.
Hicrî 912, Milâdî 1506 yılında vefat etmiş, Çakallı köyündeki mescidinin yanına defnedilmiştir. Günümüzde bu mezar kaybolmuştur. 41 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Güncel Meseleler, c.2, s.354, Seha, İstanbul 1994.